Atxagaz, Saizarbitoriaz, Urretabizkaiaz… idatzi badut euren lana benetan estimatzen dudalako da.

Armiarmatik hartua

I dazteko ez ezik argudiorako ere patxada erakusten duen horietakoa da Mari Jose Olaziregi. Oraingoan, AEBetan euskal literatura irakasten topatu dugu. Horretaz gain, Center of Basque Studies erakundearekin lanean dihardu ingelesera itzuli behar dituzten hurrengo liburuak azterbide dituztela beste gauza askoren artean. Baina irakaskuntzaz eta zerbitzu lan horietaz gain, Mari Josek Neivadako unibertsitatean ikasturtea amaitu bezain pronto Donostiako Miramar jauregian egingo den OEPLIren IV biltzarra du buruan. Artean gustura dagoela esan digu eta aise antzematen da gainera. Gema: Mari Jose, ikerlaria, irakaslea eta idazlea zaitugu, baina zure lehen lanak ikerkuntzan eman dituzu: Bernardo Atxagaren irakurlea, Euskal Gazteen irakurzaletasuna, Intimismoaz harandi, Ramon Saizarbitoriaren unibertsoa, Euskal eleberriaren historia. Eta azken bi urteotan euskal literatur sorkuntza mundu zabalean barreiatzeari ekin diozu: 2005ean narrazio motzen euskal egileak aukeratu zenituen eta aurten sei poeten lanak. Zergatik aldaketa hori? Zerbaitek eramago zintuen eremu ezberdinak lantzera?

Mari Jose: Ez da eremu aldaketarik egon. Unibertsitateko gure lanpostuak hiru atal desberdinetan lan egiteko beharra aurreikusten du. Batetik irakaskuntzan, bestetik ikerketan eta azkenik zerbitzu lanetan. Horietan aritu izan naiz beti, bereziki, lehenengo bietan. Eta oso gogoko ditut. Irakaslea naiz eta biziki ongi pasatzen dut eskolak ematen. Baina liburutegietako ikerketa orduak, liburuekin, irakurketekin ditugun harreman intimo horiek beharrezkoak zaizkit erabat. Alegia, izugarri estimatzen dudala testuen azterketak egitea, kritika egitea, nire irakurketak azaltzea. Azken urteetan kanpotik, atzerritik iritsi zaizkit argitalpenak eta ikastaroak burutzeko aukerak. Eta gustatu egiten zait erronka hori, beste sistemetako irakurleak, irakasleak, kritikariak ezagutzen dituzulako eta zure irakurketak haiekin erkatzen dituzulako. Gustura nabil.

Gema: Bi esperientziak seguru diferenteak direla, kontaiguzu ba al dute bakarlanetik? Elkarlanetik? Eta harreran aldaketarik ba al dago? Lehenak euskaraz, azkenak inglesez, euskaraz, erdaraz?

Mari Jose: Badakizu gure literatur gaitasun eta sistemek erabat baldintzatzen gaituztela. Bizitzan zehar egindako irakurketek, jasotako hezkuntza eta balioek, literatura ulertzeko eta bizitzeko moduek… hori guztia daramagu gurekin. Alde horretatik atzerriko irakurleek background edo oinarri desberdina duten neurrian desberdin irakur dezakete eta gurekin solasaldi interesgarriak sortu. AEBetan ari naiz orain euskal literatura irakasten eta esperientzia oso polita da. Bolognako itunak euskal unibertsitateetara ekarriko dizkigun hainbat kontu aspalditik daude indarrean hemen, hala nola, programazio zehatz eta oso planifikatuak, ikasleen lana eta parte hartzea baloratzeko sistema egokiagoak, ikasleei egiten zaien etengabeko jarraipena, mintegi moduko dinamika erabiltzea eskoletan… Hau guztia gogoko dut eta lan handia eskatzen du bai irakaslearen, bai ikaslearen aldetik. Horri gehitzen badiozu gure literatura ingelesez irakurtzeko aukera, eta irakurketa horiek modu berrietan baloratzekoa, erronka bistakoa da. Aldaketa nabarmena ikusi dut ikasleen partehartze eta lan egiteko moduari dagokionez, adibidez. Oso dira aktiboak eskoletan, eta etengabe etortzen dira harrera orduetara. Bestalde, euskal literatura irakasten dudan aldetik itzulpenek funtzionatzen duten jakin nahi nuen. Eta funtzionatzen dute, benetan.

Gema: Bi eremuak elkartze aldera, badaude komunean bi elementu:Atxaga, bai ikerketa lanetan eta baita ere azken bi lanetan. Emakumeak ere konstante bat dituzu. Intimismoaz Harandik emakumearen izanari izena jarri zion eta euskal literatura mundu zabalera aurkezteko orduan narrazio motzean Arantxa Iturberen, Lourdes Oñederraren eta Ixiar Rozasen lanak iragarri dituzu. Azken lanean, berriz, sei poeta aukeratu dituzu eta horien artean Miren Agur Meaberen lana. Aipaturiko konstanteak kointzidentzia besterik ez dira edota zerbait gehiago?

Mari Jose: Uste dut literatur kritika kontuetan kontzidientziek gauza bakarra esan nahi dutela, eta hauxe da, kritikariak gogoko dituen irakurketak direla horiexek . Ez naiz betiko topikoa errepikatzen hasiko, badakizu, emakumezko idazleak hautatzen dituzunean beti esan behar izaten duzun hori: gogoko dituzulako hautatu dituzula, ez emakume direlako. Atxagaz, Saizarbitoriaz, Urretabizkaiaz, Landaz…idatzi badut euren lana benetan estimatzen dudalako da. Kritika Feminista ere interesatzen zait, bereziki, kritika postkolonialetik gaur egiten dena, hau da, soziologia, boterea, kanona, hibridazioa…aztertzen dituzten norabideak ditut gogoko. Ez dut bat egiten idazkera femeninoaz mintzo diren kritikariekin, dela Cixous, dela Irigaray. J. Butler-en ekarpenak, berriz, interesgarriagoak iruditzen zaizkit. Euskal Instituzio literarioak, mendebaldeko beste instituzio literarioek bezala, bere ranking eta kanonak ditu, bere idazle aztertu eta goraipatuak. Kritika egiten dudanean nire aburuz merezi duten lanak ditut esku artean, eta hor, nola ez, gorago aipatu ditudan idazleenak daude. Ez naiz kuotarik edo horrelakorik betetzen ari, eta benetan harrituta geratzen naiz kritikari edo irakurle batek, gizonezkoa gehienetan, irribarre batekin kuota kontuak aipatzen dizkidanean sari, ikerlan, argitalpen…edo dena delako batean emakumezko baten lana goraipatzen dudalako. Benetako eztabaida kritikoa saihesten dute horrelako jokabideekin, eta hori oso esanguratsua da, errazagoa baita aurrean duzuna deskalifikatzea, eztabaida arrazoitu batean sartzea baino.

Gema: Une honetan Bernardo Atxagaren lana non kokatzen duzu euskal nahiz literatura unibertsalean? Eta emakumeak zertan ari direla esango zenuke euskal lietaraturan? Urte honetan oso aipatuak izan dira Uxue Apaolaza, Uxue Alberdi eta Katixa Agirreren lanak.

Mari Jose: Beno badakizu LITERATURA UNIBERTSALA bezalako kontzeptuak oso direla eztabaidatuak gaur egun. Izan ere,Literatura Konparatuak ezer erakutsi badu unibertsal gisara hartzen dugun hori mendebaldeko arraza zurikoek idatzitako ondare literarioak osatzen duela, gizonezkoek idatzitakoak. Atxaga itzulia izan den hizkuntza desberdinetako sistemetan sartu da, eta berdin beste euskal egileak. Gauza bera esan genezake geuk ere euskarara itzulitako atzerriko egileez. Cocteau edo Stevenson zoragarriak dira euskaraz, eta horrek aberastu egiten gaitu, aberastu egiten du euskal sistema literarioa eta prosa literarioa. Egile horien ekarpenak geure egin ditugun modu berean egiten dituzte bere euskal idazleen lanak beste hizkuntzetako irakurleek. Emakumezkoei dagokienez, ados, lan erakargarriak egiten ari dira… batzuek (ez dezagun orokortu, euskal emakumezko idazle guztiak ez ditut zaku berean sartzen, gizonezko guztiak zaku berean sartzen ez ditudan bezala. Idazle konkretuak eta obra konkretuak daude, batzuek merezi dute, beste askok ez.) Atzerriko kontuekin jarraituz, adibidez, hortxe duzu Urretabizkaiaren Koaderno Gorria, adibidez. Gaztelaniara, alemanera eta aurki errusierara ere itzuliko dena. Hori esanguratsua iruditzen zait, azken batean atzerriko editore batek lan hori oso gogoko duela esaten baitigu. Baina adibideak ugariak dituzu (Landa, Oñederra, Arkotxa, Meabe…).

Gema: Nevadako Unibertsitatean zaude. Euskal literatura nola ikusten dute hango ikasleek? Zer nolako esperientzia bizitzen ari zara?

Mari Jose: Lehenago erantzun dizudala uste dut. Bai, ikasturte honetan hemen nago eta gustura gainera. Lan handia egin behar izan dut eskoletarako nuen material guztia egokitzen baina niretzat ikasketa prozesu interesgarria izan da. Hemengo ikasle eta jendearen harrera beroa azpimarratuko nuke, benetan eskuzabalak dira.

Gema: Center for Basque Studies erakundearekin atera dituzu azken liburuak eta haiekin zuzenean diharduzu lanean. Zertan dihardu erakundeak? Eta zer egitasmo berri ari zarete martxan jartzen?

Mari Jose: Gezurra dirudi horrelako ikasketa zentru txiki batek nolako ekintza mordoa burutzen duen. Maila akademikoan dituen betebeharrez gain (eskolak eskaini, ikerketak burutu, graduondoko ikasleei tesiak zuzendu, unibertsitateetako komiteetan parte hartu…) zentroak biltzarrak, jardunaldiak, irakurraldiak…antolatzen ditu etengabe. Argitalpenei dagokienez, berriz, hainbat liburu kaleratzen dira, Literature Series delakoa barne. Literaturarekin lotura duten egitasmoak bultzatzeko nago aurten hemen. Laster kaleratuko dugu, adibidez, History of Basque Literature liburukotea, eta euskal literaturari buruzko nazioarteko biltzarra ere egin nahi dugu apiril amaieran. Aurtengo William Douglass Distinguised Visiting Scholar-ekin, Bernardo Atxagarekin ari naiz kongresua antolatzen. Horretaz gain, Euskal Herritik hainbat irakasle, aditu eta idazle etortzen zaizkigu. Literaturari dagokionez, esaterako, hemendik bi astera Kirmen Uribe etorriko zaigu irakurketa saioak egitera, eta udaberrian Unai Elorriaga. Bestalde, azpimarratzekoa da Center for Basque Studies dela euskal mugetatik kanpo dagoen ikerketa gune bakarra. Hori dela eta, mundu osoko ikerlari eta adituek hainbat eskaera egiten dituzte (bibliografiari dagozkionak, informazio bilaketak…) euskal ikasketekin lotura duten hainbat gairi buruz. Etengabekoa da hemen jendearen joan-etorria, tartean sartzen direlarik, noski, jatorri euskalduneko amerikarren lekukotza, lan, artxibo…eta beste bultzatzearekin dagoen konpromisoa.

Gema: Oraindik ikasturtea amitzeko dexente falta da, baina zer helburu dituzue hara joandako irakasleek ikasturte honetarako eta zuk, pertsonalki, zer egitasmo ekarriko dituzu bueltako ekipaian gurera? Aurreratzerik baldin baduzu?

Mari Jose: Aipatutakoez gain, AEBetan euskal literatura irakasten duten irakasleekin harremanetan nago hainbat egitasmo burutzeko. Ingelesera itzuliko ditugun hurrengo bi liburuak lotzeko ere lanean ari naiz, edo uztailean Donostiako Miramar jauregian egingo dugun OEPLIren IV.