Magreb

Josune Muñoz

MAGREB: IRAKURTZEKO DUGUNA

Afrikan badago ere, Magrebak Islam eta arabiar munduaren eragin handia jaso du hizkuntza eta literatura arloetan. Izan ere, Magreb hitzak “sartalde” esan nahi du arabieraz, geografiko zein kulturalki kokatzen gaituelarik. Islameko sortaldea blogeratu genuen aspaldian (Mundu-munduka 2007/02/12) gaur gaia borobiltzeko asmoz itzultzen gara, borobil tipia euskaraz bete daitekeela ohartuta.

Ahozko literaturatik idatzira, usu egiten den ibilbidea ibiltzea proposatuko dugu, beraz, NAZIOARTEKO ELKARTASUNA, gobernuz kanpoko erakundearen 2006an “Magreb emakumeen begietatik” sentsibilizazio-proiektuaren barruko materiala komentatuko dugu estreinakoz: Magrebeko 30 ipuin. Herri-ipuin hautaketa guztiz irakurterrezean agertzen dira, eskuzabaltasuna, justizia, zuzentasuna… hau da,  elkartasuna dakarten mezuetan  ardatz ideologikoa dutenak. Ipuinak Maroko, Tunisia eta Aljeriakoak dira. Hortaz, Sahara aldeko materialen bat ekarri beharko genuke panoramika honetara, eta nahiko berria den Saharako ipuinak (jclic materiala, Amara Berri sistema, 2007) internetetik jaisten den pedagogi materiala da topatu dugun bakarra. Aurrekoa baino berriagoa, 2007koa ere, EGUZKINE BIDAURRAZAGA eta IBAN GAZTANBIDEren artean sortutako Marokoren zaporea. Munduko kulturak eta ohiturak gure umeei era erakargarrian hurbiltzeko helburuz Desclee argitaletxea plazaratzen ari den bilduma.

Marokotik heldu zitzaizkigun lehen Magrebeko idazleak, Bernardo Atxagak TAHAR BEN JELLOUM idazlearen gaiak eta kalitatea azpimarratu zizkigunetik, alegia. Ez dakargu berri handirik, -gehiagoaren zain gaudela, agian?- bi baino ez baitira bere irakurtzeko liburuak: Bakarkako isolamendua  Susak, aspaldian (1990ean) argitaratu zuen eleberri ona, eta gazteentzako liburua: Arrazismoa nire alabari azaldua (Txalaparta, 2001). Gazteentzat ere, PATXI ZUBIZARRETAren Atlas Sentimentala (Alberdania, 1998) ezusteko bidaia derrigorrezko bidaia baten barruan, oso ondo kontatuta, oso gomendagarria, arabiar kulturekiko aspaldiko interes handia adierazi duen idazle baten lumatik.

            Iaz, Alberdania argitaletxeak gaztelaniaz eta euskaraz  plazaratu zuen TAIA ABDELAren Salbazioko armada, Frantzia,  Magreb, Marokon irakurtzen ari diren idazle, ahots eta gai berrien adibidea. Liburu arina, ahots indartsua, gai modernoak ditugun aurrejuzku ugariak apurtzen hasteko.

Aljerian bukatuko dugu gaurko ibilibidea. Heldu zitzaigun lehen liburua gazte literatura apalean kokatzen dugu: MEHDI CHAREF idazle, antzerki eta zinegilearen Arkimedesen harameko te hura (Desclee, 1996 ) Aipaturiko Ben Jelloum eta Abdela bezala Charef Frantzian bizi da eta handik sortzen dituzte kultura biak lotu nahi dituzten beren lanak.

Zerrenda labur hau idazle euskaldunekin beteko dugu, lehena XIPRI ALBELBIDE iparraldeko idazlearen autobiografía, oroitzapen liburua dugu: Euskaldunak Aljerian (Elkar, 2004) Aljeriako gerlan bizi izandako lekukotasuna ezagutzeko parada ematen diguna. Euskaldun asko egon ziren, (besteak beste Jean louis Davant han egona zen ere, 1958-1959 bitartean) soldaduzka egitera igorriak baitziren. Azken aldi honetan, isilean gorde diren istorioak jasotzen eta aztertzen ari dira gerla horren gorabehera berriak eta ezberdinak ezagutaraziz. Interesa izatekotan sarean badago gehiago irakurtzeko aukera: euskosareren web-orrian, ARGITXU CAMUS ETCHECOPAR kazetariaren Aljeriako gerla eta Euskal Herria artikulu bikaina. Gai honi lotuta, XABIER MONTOIAren Elektrika (Susa, 2004) liburua, “Hilen bizimoldea” trilogiaren azken liburua.

Aljeriatik eta Frantziatik ere dator momentuz emakume bakarra, Marie Feraud, idazle gaztearen Anne hemen, Selima Han (Zubia, 1994) gazte literatura.  Liburuak oso ondo islatzen du etorkinek eta haien seme-alabek jasatzen duten sentipen eskizofrenikoa: gorputza, lana, burua, etorkizuna  Europan izatea baina bihotza, sustraiak, iragana, familia munduko edozein tokitan izatea. Gai honi beste batzuk gehitzen zaizkio: arrazakeria, nerabetasunak dakarren ziurtasun eza, neska gazte batek jasotzen duen sexismoa… Liburu behar-beharrezkoa.

Irakurtzeko ditugun liburuak ez dira asko, ez, eta batzuk gazte literaturakoak dira. Askoz luzeagoa izango da gure hurrengo zerrenda: IRAKURTZEKO EZ DUGUNA.

MAGREB. IRAKURTZEKO EZ DUGUNA.

Uda partean, testu luzeak eta astunak, ez, otoi. Magrebeko zenbait emakume idazleren berri emateko hitz gurutzatuetara jolastea proposatzen dizuegu. Lehenengo datuak eta ondoren erantzunak emango dizkizuegu oraingoan. Zorte on eta liburutegietara jo! (Edota Sarera, zuek ikusi)

1) Idazle aljeriarra (1949) Frantzian idazten badu ere, bere liburu gehienak Aljeriako lurretan kokatzen dira. Eleberrien protagonistak tradizio eta modernidadearen artean mugitzen diren emakume menderakaitzak izaten dira. Irakurtzen jarraitzeko:Sueños y asesinos (Áncora y Delfín, 1998) Gomendatzen dugun Los hombres que caminan. Txalaparta. Argitaletxe berean El siglo de las langostas eta La prohibida. El desconsuelo de los insumisos. Elcobre, 2006 autobiografia txit interesgarria da.

2) Sendagile, politikari, hizlari, saiogile eta idazle egiptoarra (1932) benetan ugari eta derrigorrezkoa. Fundamentalismoaren salaketa eta Islameko emakumeen aldeko bere lan feminista  eragin handikoa izan da. Onerako, ospea, sariak eta estatus intelektuala ekarri baitizkio. Txarrerako, lan-galerak, zigorrak, kartzela, erbestea eta anatema ere ekarri dizkiolako.  Irakurri beharrekoak: La cara desnuda de la mujer árabe, eta Memoria desde una cárcel de mujeres (Horas y horas, 1991 eta 1995) Mujer en punto cero (Impredisur, 1991) eta bere liburu autobiografiaKoak: La hija de Isis eta Prueba de fuego. Ed. Del bronce, 2002, 2003 eta Memorias de una joven doctora. Lumen, 2006. Guztiak zoragarriak eta eredutzat hartzekoak.

3) kazetari, poeta eta idazle saharahuia (1970). Luma erabiltzen duenetik Fatmak bere herriaren mina, dolua eta pena islatzen ditu. Honekin batera beti izan ditu bere kulturaren ezaugarriak (nomadismoa, elebitasuna, ahozkotasuna, arbasoengandiko ohiturak…) aldarrikatzeko, gordetzeko eta kontatzeko grina eta lana, Euskal Herrian zehar, gehienetan. Irakurtzen jarraitzeko: Lagrimas de un pueblo perdido Euskal Herriko Unibertsitatea. 1998 poesia liburua, Los misterios de la Henna eta          Pueblos nómadas, pueblos de pocas necesidades Autoedizioa, 2000 eta 2004.

4) Ospe handiena lortu duen soziologo, ikertzaile, irakasle, hizlari eta idazle Marokiarra (1940). Bere lana zeharo eruditu, ironiko eta irakurterreza, Magrebeko feminismoaren zutabe bilakatu da. Islam, Al-Koran edo Hadizei buruz gehiago edo sakonago ezagutu nahi izanez gero, Mernissiren lanera jo behar duzu. Bere liburuak oso aproposak dira udan irakurtzeko: azkenengoa, adibidez: El amor en el Islam (Aguilar, 2008) edo Sueños en el umbral (Muchnik, 1995) bere autobiografía gozagarria, Las sultanas olvidadas (Muchnik, ,1997), El harem político, eta El poder olvidado (Icaria, 1995) harrigarri eta argigarriak, El harem en Occidente (Espasa, 2001) Un libro para la paz (El Aleph, 2004) dibertigarriak… Ezetz bat bakarrik irakurri!

5) Zinemagile, irakasle eta idazle aljeriarra (1936). Erbestetik idazten dutenetariko bat, Assiaren lana aipatutako besteena baino zailago irakurtzen da. Oraina eta iragana etengabe nahasten, gainjartzen, osatzen dira Aljeriako historia, oro har, eta emakumeena zehatzago kontatzen digularik: El amor, la fantasía eta El blanco de Argelia (Ed. del Oriente y  Mediterráneo, 1995, 1998). Bat gomendatzearren: Lejos de Medina (Alianza, 1999) Al-Koran liburua idazteko behar izan ziren emakumeak (abeslariak, emazteak, alabak, bestsolariak, jakintsuak, gudariak, esklaboak… besteak beste) protagonistak.

6) Historia irakasle, politikari, aldizkari baten sortzaile eta idazle Marokiarra (1940). Arabieraz idazten ditu bere liburuak. Maroko, emakumeen zailtasunak, Palestina eta bere bizipenak dira bere lanaren gai nagusiak. Oraindik oso ezaguna ez bada ere, badago irakurtzeko aukera: El espejo acusador (Univ. de Granada, 1991) eta entzutekoa ere: Silvia G. Ponzoña: Palabra de mujer Dokumentala. Universidad de Alicante, 2004.

1)                    Malika Mokkeddem

2)                   Nawal Al Sadaawi

3)                  Fatma Galia

4)                  Fatema MeRnissi

5)                 Assia DjEbar

6)                Janata Bennuna

Guk beti espero dugu gehiago ezagutzeko gogoa sortzea, honela bada,  badoa beste hitz-joku gurutzatu bat: 1) Idazle Egiptoarra, 2) Emakume marokiarra, 3) Idazle egiptoarra 4) Idazle tuniziarra 5) poeta marokiarra, 6) Irakasle, hizlari, blogari eta idazle  aljeriarra 7) Idazle aljeriarra, 8) Ezizena, 9) Kazetari eta idazle aljeriarra

Salwa Bakr, Malika Oufkir, Rodwa  Ashur, Arisiyya NaluTi Aïcha Bassry,

Aïcha Lemsine, Nadia Daoud, NEdja, SAlima Ghezali,